Ιστολόγιο

Η περιπλάνηση στην κρητική ύπαιθρο, μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα πάντοτε μας επιφυλάσσει ευχάριστες εκπλήξεις και μοναδικές εμπειρίες.

Στις νότιες πλαγιές των Λευκών Ορέων, ανακαλύπτουμε έναν από τους λίγους εναπομείναντες ερειπωμένους οικισμούς  των Σφακίων, το χωριό της Αράδαινας. Ένας οικισμός με μακραίωνη ιστορία, που το όνομα του να είναι συνδεδεμένο με την κρητική βεντέτα.

Τον βρίσκουμε σκαρφαλωμένο στο χείλος των απόκρημνων βαράθρων του ομώνυμου φαραγγιού, σε μια δυσπρόσιτη, ακόμα και σήμερα, περιοχή. Η πρόσβαση μέχρι πριν λίγα χρόνια γινόταν διαμέσου του λιθόστρωτου μονοπατιού, που αναρριχάται σαν φίδι στις απότομες πλαγιές του. Η οδική σύνδεση έγινε μόλις το 1987, μετά την κατασκευή μιας εντυπωσιακής μεταλλικής γέφυρας με ξύλινο δάπεδο. Η κατασκευή της ήταν δωρεά της οικογένειας Βαρδινογιάννη προς τον τόπο καταγωγής τους, το χωριό Άγιος Ιωάννης, που βρίσκεται λίγο πιο δυτικά της Αράδαινας . Η γέφυρα έχει ύψος 138μ. και αποτελεί την υψηλότερη γέφυρα για άλματα με ελαστικό σχοινί (bungy jumping) στην Ελλάδα και την δεύτερη στην Ευρώπη. Η εκπληκτική θέα που έχει κάποιος όταν διασχίζει τη γέφυρα κυριολεκτικά κόβει την ανάσα!

Σε κοντινή απόσταση από τα ερειπωμένα κτίσματα της Αράδαινας, στη θέση Πασσόπετρα, βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Αραδήν ή Ηραδήν, μιας από τις τριάντα πόλεις της Κρήτης.  Κάποιοι αποδίδουν το όνομά της στη φοινικική λέξη Aruad που σημαίνει καταφύγιο, ενώ ομώνυμη πόλη υπήρχε στη Φοινίκη.

Η Αράδαινα μέχρι τους τελευταίους αιώνες της Βενετοκρατίας και τον πρώτο της Τουρκοκρατίας ευημερούσε, γιατί οι κάτοικοί της είχαν επιδοθεί στη ναυτιλία και το εμπόριο. 

Καταστράφηκε για πρώτη φορά, μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη κατά των Οθωμανών το 1771. To χωριό ισοπεδώθηκε άλλες δύο φορές κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Το 1824 κατά την εξέγερση των Σφακιανών και το 1867 κατά την Κρητική επανάσταση. Παρόλα αυτά, οι κάτοικοι του προσπάθησαν να σταθούν στα πόδια τους και να δώσουν ξανά ζωή στον ορεινό οικισμό…

Σταδιακά μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου οι κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν το απομονωμένο τους χωριό, κυρίως λόγω των εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών ζωής που δημιουργούσε η απομόνωση λόγω της δυσχερούς πρόσβασης.  Ένα αιματηρό γεγονός διαμάχης μεταξύ οικογενειών, ο “νόμος του αίματος”, επιτάχυνε την φυγή των κατοίκων του χωριού και να αναζητήσουν αλλού ένα καλύτερο μέλλον.

Οι αρνητικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά το πρόσφατο παρελθόν και η ερήμωση του τόπου, έμελλε τελικά να αποτελέσουν θετικά στοιχεία και να τον διαφυλάξουν από τις επιρροές της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης, διασώζοντας έτσι το μοναδικό φυσικό περιβάλλον του αλλά και τα πανέμορφα σπίτια του χωριού, αυτά τα γνήσια δείγματα της κρητικής αρχιτεκτονικής.

Φτάνοντας στη σημερινή είσοδο του χωριού, από την πλευρά της γέφυρας, συναντάμε τον αναπαλαιωμένο ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, τον Αι Αστράτηγο κατά τους ντόπιους. Ο ναός του Αστράτηγου κτίστηκε  κατά τις αρχές του 14ου αιώνα στη θέση του μεσαίου κλίτους της μίας από τις δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές που υπήρχαν στην έδρα της Επισκοπής ''Φοινίκης ήτοι Αραδένης''. Ο ναός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική του αλλά και τον τοιχογραφικό διάκοσμο που αποδίδεται πιθανά στον αγιογράφο της εποχής, Μιχαήλ Βενέρη. Στο ναό του Αρχαγγέλου γινόταν το ‘‘ξεκαθάρισμα‘‘ οι ύποπτοι για ζωοκλοπή έρχονταν  να ορκισθούν και να ξεκαθαρίσουν ότι δεν είχαν εμπλοκή στη κλοπή, οι κλέφτες φοβόντουσαν τον Αι Αστράτηγο.  

Ακολουθώντας το λιθόστρωτο καλντερίμι μας αποκαλύπτονται τα ερειπωμένα σπίτια του χωριού, στέκοντας επιβλητικά γύρω μας και αναδύοντας τις μνήμες της τότε καθημερινής ζωής. Συναντάμε όμορφα λιθόκτιστα σπίτια, στιβαρές διώροφες κατασκευές, μονόχωρα ή δίχωρα με πέτρινες καμάρες, με την παραστιά, τον οντά, το φουρνόσπιτο και τις λιθόκτιστες σκάλες.

Σπίτια μικρά σε μέγεθος κτισμένα σε απλές, καθαρές γραμμές και με διάταξη χώρων που να εξυπηρετεί τις καθημερινές αγροτικές ασχολίες των κατοίκων τους. Αξιοσημείωτο στοιχείο σε αντίθεση με σπίτια άλλων οικισμών, η ύπαρξη μεγάλων ανοιγμάτων με βορειοανατολικό προσανατολισμό, προσφέροντας άπλετο φωτισμό και δροσισμό. Οι υπόλοιπες πλευρές των σπιτιών έχουν τα ελάχιστα δυνατά ανοίγματα  επειδή το επιβάλλουν κλιματολογικοί κυρίως παράγοντες αλλά και λόγοι ασφάλειας. Το κατώφλιο των ανοιγμάτων είναι λίθινο μονοκόμματο ή από δύο μικρότερες συναρμοσμένες πέτρες. Το ανώφλιο είναι οριζόντιο ολόσωμο πελέκι  ή χονδρό κομμάτι ξύλου. Τα πορτομάγουλα σχηματίζονται από τα πελέκια της τοιχοποιίας ή αποτελούνται από 2-3 επιμήκη λαξευμένα τμήματα.

Εντυπωσιάζει η περίτεχνη κατασκευή των λιθόκτιστων τοξοτών θόλων με τους οποίους αντιμετωπίστηκε εξαιρετικά η αναγκαιότητα γεφύρωσης μεγάλων ανοιγμάτων. Με τις πέτρινες καμάρες να τοποθετούνται συμμετρικά στο εσωτερικό των σπιτιών δίνεται η δυνατότητα να χωρίζονται σε δύο μέρη, το ‘’πόρτεγο’’ ο χώρος κοντά στη είσοδο του σπιτιού και την ‘’κάμερα’’ στο εσωτερικό τμήμα του.

Η καμάρα, το λίθινο αυτό τόξο, είναι το πιο ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό στοιχείο στα ερειπωμένα αυτά σπίτια, έχοντας τη μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο μιας και είναι το τελευταίο στοιχείο που καταρρέει.

Το πόρτεγο λειτουργεί ως χώρος συγκέντρωσης της οικογένειας και στεγάζει την κουζίνα, στην κάμερα βρίσκεται το υπνοδωμάτιο και η αποθήκη. Οι τέσσερις ορθογωνικές κόγχες που σχηματίζονται σε κάτοψη ανάμεσα στα σκέλη της κάμαρας και τους μακρούς τοίχους λέγονται κουλτούκια. Συνήθως το ένα από τα κουλτούκια του πόρτεγου καταλαμβάνεται από το τζάκι. Το τζάκι γίνεται ο χώρος για το μαγείρεμα αλλά και μια ζεστή φιλική γωνιά που θερμαίνει και φωτίζει.

Η περιπλάνηση στα γραφικά σοκάκια του ερειπωμένου χωριού της Αράδαινας, γοητεύει με την πληθώρα των όμορφων εικόνων που προσλαμβάνει κανείς από το επιβλητικό φυσικό τοπίο και τις περίτεχνες κατασκευές.

Η επίσκεψη στον τόπο αυτό είναι μια μοναδική εμπειρία που αξίζει να ζήσει αυτός που επιθυμεί να γνωρίσει την Κρήτη.

Πηγές:

• www.mixanitouxronou.gr
• www.iellada.gr
• Σπανάκης Σ.  (1991), Πόλεις  και  Χωριά  της  Κρήτης  στο  Πέρασμα  των  Αιώνων, τ.  Β’, Γραφικές τέχνες Γ. Δετοράκης ΑΕΒΕ.